Çeşitli Yönleriyle Türkiye Gülleri

Özet: Rosa L. (Gül) Rosaceae (Gülgiller) familyasındaki hoş kokulu ve güzel görünüşlü bitkilerin cinsi olarak bilinir. İnsanlık tarihinden daha eski bir geçmişe sahip olan gül, nefis kokusu ve cezbedici güzelliğiyle çağlar boyunca yetiştirilmiş ve kullanılmıştır. Gözlemlerimize göre; gül cinsinin gen merkezi Akdeniz bölgesi olarak tahmin edilmiştir. Dedegül Dağı (Isparta-Konya), Kaçkar dağları (Rize-Trabzon), Ilgaz Geçidi (Kastamonu-Çorum), Çankırı ve Erzincan çevreleri yabani güllerin yoğun çeşitlilik gösterdiği alanlardır. Bahçe güllerinin bir kısmı veya hibritleşme ile meydana gelenlerin ebeveynleri dağlarımızda doğal olarak yayılış göstermektedir. Son zamanlarda yapılan çalışmalara göre; Türkiye’de 2 subgenusa bağlı 13 seksiyon içerisinde 45 tür kaydedilmiştir. Türkiye’de toplam gül türü sayısının 70 civarında olacağı tahmin edilmektedir. Dünya’da ise yaklaşık 200 gül türü bulunmaktadır. Güllerden tıbbi amaçlı olarak en az 5000 yıldır faydalanıldığı bilinmektedir. Türkiye’de endüstriyel amaçlı gülcülük Göller Yöresi’nde Rosa damascena Mill.’nın (Isparta gülü, Yağ gülü) tarımının yapılması ve çiçeklerinin 25 civarında fabrikada işlenmesiyle kazanç elde edilmesine dayanmaktadır. Türkiye genelinde 20 civarında yağ gülü genotipi olduğu tahmin edilmektedir. Bu kazanç sadece Isparta ilinde yaklaşık 10.000 ailenin geçim kaynağıdır. Son zamanlarda meyve gülü, boya gülü, kesme çiçek, minyatür gül, cam gül gibi terimler ortaya atılmakta, gülcülük çeşitlendirilmektedir. Peyzaj gülleri de baston gül, dikensiz gül, sarmaşık ve oturak gül gibi sınıflandırılmaktadır. Gül yağı fabrikalarının atıklarını değerlendirme üzerine yapılan çalışmalar mikrobiyal ya da solucan gübresi elde etme ya da yakacak olarak değerlendirme üzerine yoğunlaştırılmıştır. Son yıllarda tarafımızdan yapılan bir çalışmada, gül posasından boya ve ekstre elde edilebilmiştir. Gülden gül yağı, gül konkreti, gül absolütü ve gül suyu(gülab) elde edilmektedir. Bu hammaddeler kozmetik, parfumeri, temizlik ürünleri, gıda ve şekerlemede yararlanılma yoluna gidilmekte, ürünler çeşitlendirilmektedir. Dünya gülyağı ihtiyacının yaklaşık % 65’i Türkiye’den karşılanmaktadır. Türkiye’de gülden elde edilen ürünlerin toplam sayısı 150 civarındadır. Gümüşhane ve Tokat illerimizde, gül meyvesinden marmelat, soğuk ve sıcak içecekler halinde işleyen fabrikalara yenileri eklenmektedir. Bu fabrikalar hammadde (kuşburnu meyvesi) sıkıntısı çekmektedir. Bunun dışındaki kullanımlar evsel ihtiyaçlar için veya peyzaj amaçlı yapılmaktadır. Rosa damascena türünün tıbbi bir bitki olduğu, bu bitkiden elde edilen yağlı gülsuyunun antiseptik özellik taşıması nedeniyle diş çekimlerinden sonra yara iyileştirici ve dezenfektan olarak kullanılabileceği, kanserli fareleri iyileştirdiği, psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği kanaatine varıldı. Gül ürünlerinin arttırılması kapsamında fonksiyonel gıdalara yönelim teşvik edilmeli. Göller Yöresinde Gülbalı, meyve gülü üretimi; gül meyvelerinden çekirdeklerin ayrılması ile çekirdek yağı elde edilmeli, diğer etken maddeler de alındıktan sonra hayvan yemi olarak değerlendirilmesi denemeleri yapılmalıdır. Gül balı, gül marmelatı gibi fonksiyonel gıdalara yörede ağırlık verilmeli ve böyle ürünler devlet tarafından teşvik almalıdır. Anahtar Kelimeler: Rosa L. spp., Güller, Gülcülük, Ekonomi, Biyoçeşitlilik, Tarımsal üretim, Tedavi, Gıda, Kozmetik Roses of Türkiye with Various Aspects Abstract: Rosa L. (Rose) known as the genus of fragrant and beautiful-looking plants in Rosaceae family. Rose, which has a older history than humanity, grown and used for fragrance and attractive beauty throughout the ages. According to our observations; gen center of rose genus is estimated as the Mediterranean region by us. Dedegül mountain (Isparta and Konya), Kaçkar mountains (Rize, Trabzon), Ilgaz Pass (Kastamonu-Çorum), Çankırı and Erzincan environs are regions where extensive shows rose variety. A part of the old garden roses or their parents, which occurring with the hybridization has been shown natural distribution in Türkiye mountains. According to recent studies; 45 species were recorded belonging to 13sections, depend on two subgenera. The total number of rose speciesin Türkiye is estimated as almost 70 by us. Rose genus has almost 200 species in the world. Roses are known as useful for medicinal purposes for at least 5000 years. Rose production for industrial purposes in Türkiye, Rosa damascena Mill. 's (Isparta rose, Oil rose) are based on earnings to agriculture and flowers processing for industrial in Lakes Region. This earning is approximately 10,000 families livelihood in the only Isparta province. Recently fruit rose, paint rose, cuting rose, glass rose, miniature rose put forward in such terms. Rose oil, concrete, absolute and aqua rose which are separated from the rose waste, will be produced parfume, cleaning products, cosmetics, food and confectionery, rose products have been diversified. Microbial and worm fertilizers were produduced from the waste by us. Türkiye supplies almost 65 % of the world's rose oil demand. The number of rose products in Türkiye achieved up to 150. Gümüşhane and Tokat provinces are established factories and developed new ones for processing of rose fruit to marmalade, cold and hot drinks etc. Any other uses are made for domestic needs or landscaping purposes the roses. Rosa damascena species as beeing a medicinal plant, fatty rose water obtained from the plant can be used as wound healing and disinfectant, after tooth extraction, it provides treatment in cancerous mice, it was concluded to be used in the treatment of psychiatric and neurological disorders. In Lakes Region, rose honey must be producted. Rose fruit industry must be established in the area. The seeds must be seperated from it and oil must be obtained from the seeds. The oil must be employed in cosmetic products. Other parts of the seeds and fruits can bu used animal foods. Functional foods and products must be encouraged in aspecially Lakes Region by the statement like rose honey, rose marmalade etc. Key words: Rosa L. spp., Roses, Rose production, Economy, Biodiversity, Agricultural production, Treatment, Functional Foods, Cosmetics