Neolitik Dönem Anadolu Mimarisinden Bir Kesit: Çayönü

Tarihi süreç içerisinde insanlık; hayata tutunma amacı ve yaratılışları gereği merak arzusu doğrultusunda sürekli kendilerini geliştirmeye yönelmişlerdir. Neolitik dönem, insanlığın göçebe hayattan yerleşik hayata geçmesiyle beraber oluşturduğu sosyal, kültürel, ekonomik, dini, mimari vs. gibi pek çok alanda yaşadığı çağın şartlarına göre zirve yaptığı zaman dilimidir. Anadolu coğrafyasında Neolitik dönemi yaşayan pek çok yaşam merkezi vardır. Bunlardan en önemlilerinden biri şüphesiz Diyarbakır ili, Ergani ilçesi yakınlarında bulunan Çayönü yerleşim alanıdır. Gerek oluşturdukları sistematik yerleşme gerekse çevre medeniyetlere yakın olması Neolitik dönem yerleşmeleri içerisinde Çayönü'nü ön plana çıkmıştır. Çayönü'nün önem arz etmesinin bir başka sebebi ise bölge sınırları içerisinde tam teşekküllü yerleşim modeline yakın bir yapılaşmanın görülmesidir. Kült ve kamu binalarının varlığı, kendine has mimari tarzı ve gelişmiş mühendislik bilgilerinin mimariye yansımasıyla pek çok araştırmacı tarafından ilgiyle takip edilmiştir. Yuvarlak çukur tabanlı, ızgara planlı, kanallı , taş döşeli, hücre planlı ve geniş odalı yapılar, kült ve kamu binaları, , ateş çukurları, çöp çukurları, kafatası odalarından oluşan son derece iyi tasarlanmış ve dönemin mimari tarzına ışık tutan yapılardır. 1964 yılında başlayan kazılar 1991 yılında malum terörden dolayı sekteye uğramıştır. Günümüzde yeniden başlamış olan çalışmalarda çok önemli verilerin literatüre kazandırılması beklenmektedir.