TRABZON ÇEVRESİNDE TÜTÜN KAÇAKÇILARI VE KOLCULAR ETRAFINDA OLUŞAN ANLATILAR

Coğrafi keşifler sırasında yeni dünyadan getirilen tütün, dünyanın önemli tarım ürünlerinden biri olmuştur. 17. yüzyıla gelindiğinde tütün, Osmanlı coğrafyasında da rağbet edilen bir tarım ürünü olmaya başlamıştır. Tüketimine dönük olarak aralıklarla yürürlüğe konulan yasaklara rağmen imparatorluk coğrafyasında ve ötesinde hızla genişleyen pazar, yeni Osmanlı coğrafyasında ekim alanlarının ortaya çıkmasında etkili olmuştur. 18. yüzyılın başlarına gelindiğinde Doğu Karadeniz bölgesinde de yaygınlaşmaya başlayan tütün tarımı, yüzyıl sonra devletin politik ve iktisadi anlamda zayıf düşmesi sonucunda, hâkim unsurların devletin kaynaklarına el koyma eylemleri açısından stratejik bir ürün hâlini almıştır. 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Osmanlı sınırları içindeki tütün tarımını, kurulmasını sağladıkları Reji idaresi ile kontrol altına alan Batılı devletler ve onlarla ilişkili finans çevreleri, tütün üreticilerine hükmetmeye başlamışlardır. Uygulanan baskılardan ötürü çaresiz kalan Anadolu çiftçisi, mahsulünü çoğunlukla kaçakçılara satmak zorunda kalmıştır. Kaçakçılıkla kolcular vasıtasıyla mücadele eden Reji İdaresinin tüm gayretlerine rağmen artan kaçakçılık faaliyetleri, Rejinin kapatıldığı dönemlerden sonra nispeten azalarak devam etmiştir. Sosyal ve kültürel hayatta önemli izler bırakan tütün, kaçakçılar ve onlarla mücadele eden kolcular, Trabzon yöresi manileri ve türkülerine konu olmanın dışında, anlatılarda da kendilerine yer bulmuşlardır. Birkaç nesil boyunca aktarılan bu anlatılara zaman içinde yenileri eklenebildiği gibi aynı anlatılar çeşitlenebilmiştir. Bu çalışmada Trabzon çevresinde alan araştırması ile tespit edilebilen tütün kaçakçılığı ile kaçakçılar ve kolcular arasında yaşanan mücadeleleri konu alan anlatılar; sosyal, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla değerlendirilecektir.