Mısırlı İbrahim Paşa Döneminden Birinci Dünya Savaşı Sonlarına Kadar Adana’da İşçilerin Serüveni (1832-1918)

19. yüzyılda Adana'da salgın hastalıklar, elverişsiz iklim şartları ve asayişsizlik dolayısıyla işgücü açığı baş göstermişti. Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nın bölgeyi işgali sırasında (1832-1841) oğlu İbrahim Paşa işçilerin çalışma şartlarını düzenleyen önemli değişikliklere imza atmıştır. Onun çabaları işçilerin sorunlarını bir nebze olsun giderse de Çukurova'da işgücü açığını kökten çözememiştir. Toprağı bol, işgücü yetersiz olan Adana çeşitli bölgelerden gelen mevsimlik işçilerle sorunu aşmaya çalışmıştır. Doğu Anadolu bölgesi azımsanmayacak ölçüde, işgücü açığının çözümüne katkı sunmaktaydı. 1860'larda dış etkenlerin yönlendirmesiyle pamuk ziraatında yaşanan artış işçilerin geldiği bölgelerin de çeşitlenmesi sonucunu doğurmuştu. İşçiler genellikle şubat-mayıs döneminde yoğun şekilde Adana'ya akın etmekteydiler. 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Adana'da hayat şartları işçiler açısından çok ağırdı. Özellikle amele pazarının olduğu Salı günü sokaklarda yatan insanlar çok büyük sorun teşkil etmekteydi. İşçileri perişan eden frengi ve kolera gibi salgın hastalıklar; kumar, yankesicilik ve falcılık gibi birçok işçiyi beş parasız bırakan illetler mevcuttu. İşçi ile işveren arasında sorunları çözülmesi için “Amele Komisyonu” kurulmuştu. 1909 yılında meydana gelen Adana Olayları işgücü sorunlarını büyük boyutlara taşımıştı. Diğer bir işçi gurubu olan Demiryolu çalışanlarının çalışma şartları da pek iyi sayılmazdı. Büyük demiryolu şirketleri tarafından sömürülmekte, dinlenme süreleri ve yemekleri onların sağlığını olumsuz etkilemekteydi. 1908 yılındaki grevlerden Adana da etkilenmişti. Sanayi işçileri fabrikaları basmıştı. Birinci Dünya Savaşı öncesinde 5.000 civarında işçi pamuğa dayalı sanayi kollarında faaliyet göstermekteydi. Birinci Dünya Savaşı işçi ücretlerini oldukça yükseltmişti. Bu çalışmada 19. yüzyıldan Mondros Mütarekesi'ne uzanan süreçte Adana'da işçilerin çalışma şartları ve yaşam koşulları üzerinde durulacaktır