MATRAKÇI NASUH MİNYATÜRLERİNDE ŞEHİR-MİMARİ VE ESTETİK ANLAYIŞI ÜZERİNE

Osmanlı tarihi boyunca süsleme ve bezeme programları arasında Minyatür'ün özel bir yeri vardır. Çeşitli konuları işleyen minyatürler doğrudan Padişahın zaferlerini yansıtan eserlerdir. Minyatürlerin hem resmetme sanatı hem de sanatla tarihi belgeleme ifadesi kuşkusuz minyatürü özellikli kılmaktadır. Minyatür konuları içerisinde zafernâmeler, şahnâmeler ve gazavatnâmeler ayrı bir yer tutar. Minyatür sanatını Osmanlı'da en iyi ve mükemmel ifade eden sanatçılar arasında Matrakçı gelmekte ve eserlerinde Osmanlı'da geçen her önemli olayı şehir kurgusu ve mimarisi içerisinde kurgulamasıyla bilinir. XVI. Yüzyılda yetişmiş önemli bir bilim insanı olan ve "Matrakçi" lakabıyla tanınan Nasuh B. Abdullah'ın, II. Beyazıd döneminin sonlarında Enderun'da gördüğü eğitimin dışında hayatı hakkında çok az bilgi bulunduğu, minyatür denince dünyada akla ilk gelen kişi olduğunu söyleyebiliriz. Matrakçı, müşahede ve kayıt hususundaki kabiliyetlerini, bir minyatürcü olarak çok mükemmel bir şekilde ortaya koymuş, ancak bir yazar olarak bu resimlerle ilgili fazla bilgi vermemiştir. Bununla tarihçiliği açıkça belli olan sanatkâr, şehir resimleriyle aynı zamanda önemli bir şehircilik analizcisi olduğunu ortaya koymuştur. Böylece çağdaş bir bilginin ve çok mahir bir sanatçının gözü ile XVI. yüzyıl Yakın Doğu şehirlerinin oldukça tam denebilecek bir koleksiyonunu görmek fırsatını elde etmiş bulunuyoruz. Matrakçı'nın minyatürlerinde, sembolizmin ortaya konduğunu söyleyebiliriz. Sevdiği bir kompozisyon tekniği ile kıyılarında şehirlerin yerleşmiş bulunduğu nehir ve suların devamlılığını sayfalarında göstermektedir. Şehircilik tarihinin ilgi çekici konularından birisi, düzenlilik, estetik kaygısı ile zaman ve mekân içinde yapıcıların uygulayabilecekleri plan ölçüleri ile ilgili delillerdir. Şehircilik anlayışı içerisinde gelişen düzenlilik ölçütü, yalnızca sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan değil estetik açıdan da algısal ve sezgisel anlam boyutu da taşımalıdır. Bu bakımdan Matrâkçının minyatürlerinde görülen form ile ilgili özelliklerin başında tahkim edilmiş sur sistemi ve paralelinde gelişen kent ve mimari gelmektedir.