XI.-XII. Yüzyıllarda Zencan’da Bir Türkmen Beyliği: Kafşutoğulları

Sultan Alp Arslan'ın 1065-66 yılında Harezm'e yaptığı sefer sırasında adına rastladığımız Mangışlak'taki Türkmenlerin beyi Kafşut, sonrasında İran'a geçerek Zencan'a yerleşmişti. Onun oğulları Sultan Melikşah'ın 1092'de ölümünden sonra yaşanan saltanat mücadelelerinden istifade ederek siyasi varlıklarını güçlendirmişlerdi. Zencan'ın da içinde bulunduğu İran'ın batı bölgeleri Sultan Sancar tarafından 1120'de kurulan Irak Selçukluları Devleti'nin siyasi sınırları içine girince Kafşutoğulları bu yeni devletin hizmetine girmişler ve hâkimiyetlerini güçlendirip, beylik kurmuş- lardı. Bu dönemde adından bahsettiren ilk kişi Cemâleddin İlkafşut olmuştu. Irak Selçuklularının güçlü komutanlarından Türkmen Hasbeg'in yakın dostlarından biri iken 1153'te ona ihanet ederek Sultan Muhammed'in tarafına geçmiş ve yakın adamlarından birisi olarak hâciblik makamına getirilmişti. Kafşutoğulları beyleri son Irak Selçukluları hükümdarı II. Tuğrul'un Atabey Kızıl Arslan ile yaptığı hakimiyet mücadelesinde sultanın yanında yer almışlardı. 1194'te Irak Selçuklularının ortadan kalkması sonrasında feodal çatışmalara sahne olan Zencan'ın da içinde bulunduğu Batı İran'ın yönetimi 1215'te Atabey Özbek'in azatlı kölesi Ogulmış'ın yönetimine bırakılmıştı. 1217- 18'de Zencan ve çevresi Harezmşahlar Devleti'nin kontrolüne girmiş ve buradaki Kafşutoğulları Beyliği sona ermişti.