YUSUF HAKİKİ BABA’NIN MUHABBETNAME İSİMLİ MESNEVİSİNDE NEFS KAVRAMI

Nefs kavramı çeşitli çevre ve zamanlarda farklı şekillerde yorumlanmıştır. Bazen insanı yoldan çıkaran şeytan bazen Allah'a ulaştıracak bir binek hayvanı olarak görülmüştür. Nefse olumsuz olarak yaklaşan olduğu gibi, ona olumlu anlamda yaklaşanlar da olmuştur. Tasavvufta nefsin insanı kötülüğe yönelten bir yanı varken diğer taraftan Muhammet İkbal nefsi, Mutlak Ben'e ulaştıracak bir araç olarak görür. Nefsin varlık mı yoksa ezeli bir unsur mu olduğu da ayrı bir tartışma konusudur. Bazıları Kuran-ı Kerim'de bulunan ilgili ayetler nedeniyle nefsi ölümlü bir varlık olarak görürken bazıları ise nefsi vücudun aslî unsurlarından görerek ahirette diğer aslî unsurlarla birlikte dirileceğine inanmışlardır. İlk ve Orta Çağ felsefecileri nefsin insanın psikolojik yönünü de kapsadığını söylerler. Diğer taraftan kelamcılar da nefs ile ruhu kastederler. Aristoteles nefsi doğa bilimleri içerisinde değerlendirmiş ve onu cevher olarak ele almıştır. Farabi, İbn Sina, Gazzali, İbn Rüşd ve daha sonraki İslam filozofları da nefsi yorumlarken Aritoteles'in fikirlerini benimsemişlerdir. Tasavvuf anlayışına göre nefs kötülüğün kaynağıdır. Tasavvufçular nefsin mahiyeti, cismi ve cevheri gibi yönlerinden çok nefsin kötülüklerinin nasıl düzeltileceği üzerinde durmuşlardır. Onlara göre nefs şeytanın insan üzerindeki hareketidir. Onlar nefsle her zaman mücadele içinde olup onun terbiye edilmesi görüşündedirler. Nefsin aşamaları vardır. Bu aşamalara atvar-ı seba denmiştir. Bunlar emmare levvame, mülhime, mutmainne, razıyye, marzıyye ve kamiledir. Bu sınıflandırmadan beşi Kuran'da geçerken ikisi tasavvufçular tarafından oluşturulmuştur. Muhabbetnamesindeki nefs kelimesinin geçtiği beyitlerin ele alındığı Yusuf Hakiki Baba, Somuncu Baba diye tanınan Şeyh Hamid-i Veli'nin oğludur. Kendisi tasavvuf ehli bir şairdir. Muhabbetname isimli eseri de bu çizgide kaleme alınmıştır. Muhabbetname'de nefsin kişiyi kendine esir etmesi, nefsin kötü olması, nefsin terbiye edilebilir olması özellikleri öne çıkmaktadır.