Kayıp Kadınlar: Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ve Kapasite Yoksunluğu (Missing Women: Gender Inequality and the Capability Deprivation)

1990’lar sonrasında akademik araştırmalarda daha sık yer edinmeye başlayan toplumsal cinsiyet konusu hem doğa bilimlerinin hem de sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında farklı açılardan ele alınmaktadır. Toplumsal cinsiyeti, iktisadi bir analiz birimi olarak ele alan Amartya Sen, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini, siyaset, sosyoloji, sağlık, felsefe ve iktisat alanlarının birlikteliği içinde düşünülmesi gereken bir sorun olarak gündeme taşımıştır. Sen’in toplumsal cinsiyet çalışmaları ve özelde toplumsal cinsiyet eşitsizliği anlamındaki en önemli katkısı kayıp kadınlar olarak nitelediği tartışması çerçevesinde şekillenmektedir. Bu doğrultuda Sen, kapasite yaklaşımı tezi çerçevesinde kadınların erkeklere göre kapasite yoksunluğu içinde olduğunu ve bu durumun özgürlükle kalkınmanın önündeki önemli bir engel olduğunu savunmaktadır. Dünyada, özellikle Doğu ve Güney Asya’da toplumsal cinsiyet ilişki ve rollerinden ötürü eşitsiz bakım ve muameleye maruz kalan milyonlarca kadın vardır. Bu durumun en vahim göstergesi, ölüm ve yaşam oranlarında vücut bulmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin yarattığı kapasite yoksunlukları dolayısıyla normal şartlarda yaşaması beklenen milyonlarca kız çocuğu ve kadın şu an yoktur. Yaşama şansları ellerinden alınmış bu kadınlar, Sen’in deyimiyle çağımızın kayıp kadınlarıdır. Bu çalışma, Sen’in kapasite yaklaşımı ve kapasite yoksunluğu çerçevesinde açıkladığı toplumsal cinsiyet eşitsizliği sorununu, kayıp kadınlar, yoksulluk ve kadın eylemliliği tartışmaları üzerinden ele almayı amaçlamaktadır. Bu tartışmalar çerçevesinde, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin toplumsal, kültürel, siyasal ve iktisadi boyutlarının bir arada ele alınmasının gerekliliği ve nedenleri vurgulanmaktadır. Son kısımdaysa, Sen’in kapasite yaklaşımı ve kayıp kadınlar tezleri temelinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle mücadelede izlenmesi gereken politika önceliklerine dair kısa bir tartışma yapılmaktadır. Abstract The debates on gender issue become more visible in the various fields of both natural and social sciences due to increasing academic interests on the issue since 1990s. In that vein, Amartya Sen carried the issue of gender inequality to the academic and political discussions within the intersection of political, sociological, medical, philosophical and economical perspectives by taking gender as an economical unit of analysis. His most significant contributions on gender, particularly on gender inequality, are seen in the extent of his well-known discussion of “missing women”. Sen emphasizes that women relatively feel capacity deprivation in all parts of their life in compare to men which creates one of the biggest challenge to achieve freedom as development. There are millions of girls and women around the world in general, East and South Asia in particular, who are the subject of asymmetrical care and gender bias. The most devastating/brutal form of these inequalities is observed in the matters of life and death such as the high mortality rates for women and a consequent preponderance of men in total population. Millions of girls and women should have not had a chance to live today just because of the gender bias in society. Sen called this fact as “missing women”. This article aims to address the issue of gender inequality as a part of capacity deprivation on the framework of Sen’s related discussions such as “missing women”, “poverty” and “women’s agency”. In that sense, the need of discussing gender inequality in the association of political, social, cultural and economical dimensions and its reasons is tried to reveal. In the last part, a brief discussion will be given on the political priorities of combating gender inequality in the extent of missing women and capacity deprivation of women.