MANAS (SEMETEY) DESTANI’NDA GEÇEN TÜRK KELİMESİ VE KAHRAMAN-AT-SİLAH BÜTÜNLÜĞÜ (THE WORD ‘TÜRK’ IN MANAS (SEMETEY) EPIC AND HERO, HORSE, ARM UNION)

Türk Dünyasının bin senelik destan geleneğini, tarihini, kültürünü ve dünya görüşünü kendi içinde barındıran Manas Destanı'nda, günümüzde çağdaş Türk lehçelerinde kullanılmayan birçok kelime geçmektedir. Bu kelimelerin bazıları sadece belirli durumlarda söylenen kalıp metinlerde yer almaktadır. Öyle kelimelerden birisi türk kelimesidir. Tarihî Türk lehçelerinde ve Klâsik Türk Edebiyatında güç, kudret, güçlü, güzel ve olgun anlamlarında kullanılan söz konusu kelime Manas Destanı'nın söylendiği Kırgız Türkçesinde hiç görülmez. Hatta diğer Türk lehçelerinde de geçmemektedir. Ancak, geçmiş asırların kültürünü, inancını mısralarında korumuş olan Manas Destanı'nda türk kelimesi bir etnonim olmaktan ziyade leksik anlama sahip bir cins isim olarak kullanılmaktadır. Söz konusu destanın ilk dairesi olan Manas bölümündeki türk kelimesi büyük, güzel anlamlarına gelmektedir. Bundan başka Manas Destanı'nın ikinci dairesi sayılan Semetey Destanı'nda geçen türk kelimesi en iyi anlamına gelmektedir. En iyi anlamını veren türk kelimesi bir kahramanı tasvir etmek için kullanılan ve iki başka manasçının söylediği metinlerde aynen tekrar edilen epik formelde geçmektedir. Söz konusu kelime bu epik formelde kahramanın bindiği atın hayvanların en iyisi, taşıdığı mızrağın da ağaçların en iyisi olduğunu yansıtmaktadır. Makalemizde bu durum destanlarda kahramanların atı ve silahı ile bir bütünlük oluşturmasıyla ilişkilendirilmiştir.