İslam Hukuk Metodolojisinde Nasların Mubahlığa Delalet Etme Yolları

İslam hüküm teorisinde şer'î/teklîfî hükümler; cumhura göre vacip, mendub, mubah, mekruh ve haram olmak üzere temelde beşe ayrılmaktadır. Bunlardan “mubah”, mükellefin yapma ve terk etme arasında muhayyer olduğu hukuki serbest alanları ifade etmekte olup şer'î hükümler içerisinde en geniş alanı oluşturmaktadır. Diğer taraftan İslam hukukunda haramlar/yasaklar sınırlıdır ve bunlar naslarla belirlenmiştir. Prensip olarak haramların dışında kalan durumlar, helal (hukuken serbest olan) alanı oluşturmaktadır. Fıkıh literatüründe helal bazen mubah ile eş anlamlı olarak kullanılmakla birlikte mutlak olarak zikredildiğinde mendup ve vacibi de içerisine almaktadır. Bu yüzden ibaha/mubahlık (hukuki serbestlik) ifade eden üslupların/yolların ayrıca tespit edilmesi önem arz etmektedir. Mubahlığa delalet eden “ibaha” lafzı veya bu kelimenin türevleri Kuran'da geçmemekle birlikte bazı hadis metinlerinde “ibaha” lafzı geçmektedir. Diğer taraftan İslam hukukunda, aksine bir delil veya karine olmadığı sürece kesin yükümlülük bildiren taleplerin (emir ve nehiy) dışında kalan fiillerde mubahlığın esas olduğu temel bir ilke olarak kabul edilmiştir. Nitekim bu çerçevede Kuran ve Sünnet lafızlarında, doğrudan (sarahaten) veya dolaylı olarak (karine ile) ibahaya delalet eden birçok ifade tarzı/üslup bulunmaktadır. Klasik dönem fıkıh usulü eserlerinde ibahayı/mubahlığı bilme yolları üzerinde ayrıca durulmamıştır. Son dönem İslam hukukçuları ise ibahayı/mubahlığı bilme yollarını; “turuku ma'rifeti'l-ibâha”, “esâlîbü'l-ibâha” ve “sıyağu'l-ibâha” gibi başlıklar altında incelemişlerdir. Ancak bu çalışmalarda mubahlığı bilme yolları bir bütün olarak derli toplu bir şekilde incelenmemiştir. İslam hüküm teorisinde mubahlığı bilme yolları, “nass” ve “nass dışı” olmak üzere temelde ikiye ayrılmaktadır. Nassın mubahlığa delaleti ise doğrudan (sarahaten) ve dolaylı (karine ile) olmak üzere iki şekilde olmaktadır. Prensip olarak naslarla şer'î ibaha olarak isimlendirilen mubah hükümler sabit olmaktadır. Bu makalede, İslam hüküm teorisinde “nasların mubahlığa delalet etme yolları” üzerinde durulacaktır.