TARIM HAVZASI ABDALLARININ GİZLİ DİLİ: EYNUCA / THE SECRET LANGUAGE OF THE ABDALS IN TARIM BASIN: ÄYNU

Doğu - batı hattında Çin’den başlayıp Anadolu’dan geçerek Avrupa’ya uzanan kadim ticaret rotası İpek Yolunun geçiş güzergâhında, Taklamakan Çölünün batı kıyısında yer alan kuzeyden güneye Kaşgar, Yarkend, Hotan çizgisi boyunca farklı şehir, ilçe ve köylerde dağınık hâlde yaşayan Abdallar, günlük yaşamlarında Uygurca konuşmakla beraber kendilerinden olmayan kimselerin onları anlamalarını istemedikleri durumlarda kendi aralarında ayrı bir dil kullanırlar. Bu dil, temel kelime hazinesi büyük oranda Farsça menşeli sözcüklerden oluşan ancak gramer hususiyetleri bakımından bütünüyle yerli Uygur ağızlarına benzeyen melez bir lisandır. Yerli ahalinin işaret edilen Abdal gruplarına verdiği isim Eynu olduğu için söz konusu dil literatürlerde sıklıkla Eynuca adıyla anılmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle “Eynu” adıyla maruf Abdal zümrelerinin yaşadıkları coğrafya, nüfusları, günlük yaşamları ve kökenleri hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonrasında ise “Eynuca” adıyla tabir olunan Abdal dilinin ses bilgisi, şekil bilgisi, cümle bilgisi ve söz varlığı, bu dil üzerine yapılan etütlerden hareketle Uygurca ile karşılaştırmalı olarak tanıtılmıştır. Son olarak bu ilginç anlaşma vasıtasının niteliği ve menşei ile ilgili fikirler beyan edilmiş ve Anadolu Abdalları ile Eynuların sosyo - ekonomik durumları ve onların gizli dilleri ile Eynuca arasındaki benzerlikler dikkate sunularak Eynucanın Tarım Havzası Abdallarının gizli dili olduğu sonucuna varılmıştır. The Abdals who live dispersedly in different cities, towns and villages where are located along Kashgar, Yarkand and Hotan from north to south at west edge of Taklamakan Desert located on the route of Silk Road, ancient commercial route of trade, where reached from China to Europe by passing Anatolia speak Uyghur in their daily life, however, in the case they want that others can't understand their speech, they use a different language in order to communicate each other. Though this language has a vocabulary containing many Persian words, their all grammatical properties are akin to grammatical properties of native Uyghur dialects. The Abdal groups are called Äynu by native people. Hence, this language is termed Äynu Language in literature. In this paper, firstly it was given information about households, populations, daily life and origin of the Abdal classes known as Äynu. Then, it was expressed phonological, morphological and syntactic features and vocabulary of Äynu Language by comparing with Uyghur based upon etudes that were conducted relating to the language. Finally, it was stated ideas about quality and origin of this language and concluded that Äynu Language is secret language of Abdals living in Tarim Basin by expressing similarities between the secret language of Anatolian Abdals and Äynu besides socio-economic positions of Anatolian Abdals and Äynu's.