Geleneksel Yayla Göçü: XX. Yüzyılın Başındaki Kırgız ve Anadolu Konar-Göçerleri Örneği

Bu makale, yüzyıllardan beri Tanrı Dağları‟nda yaĢamakta olan Kırgız konar-göçerleri ile Anadolu Yörüklerinin XX. yüzılın baĢlarındaki geleneksel yayla göçlerini karĢılaĢtırmalı olarak analiz eder. Bilindiği gibi, Türk kökenli her iki konar-göçer halkın temel geçim kaynakları hayvanlarıydı. Dolayısıyla bunlara otlak bulmak amacıyla (kıĢın kıĢla-kıştoo, baharda yazlacazdoo, yazın yayla-cayloo ve sonbaharda ise güzle-küzdöö olmak üzere) dört mevsime göre farklı mekânlara göç ederek yaĢıyorlardı. Göç ilginç ve durmak bilmeyen bir doğal süreçtir. Kimi bu süreci kültürel varlığa dönüĢtürmüĢken, kimi geçinmek veya varlığını sürdürmek için bu sürece baĢ vurmuĢtur. Türk halkları da göçü kültüre dönüĢtüren ve onu gelenekselleĢtirerek yaĢatanlar arasındadır. Bunun ilk nedeni, göç olayı veya göç ederek yaĢama onlara hareketli bir hayat tarzı; hareketlilikle birlikte de daimi değiĢim içinde yaĢama imkânı sağlamıĢtır. Göç ederek yaĢayan toplumlar da göçlerini farklı rakım, iklim ve mesafelere göre çeĢitlendirmiĢlerdir. Bu makalede, konunun sadece yayla göçü kısmı ele alındı ve Türk halklarının ortak inançları, anlayıĢları, benzer uygulamaları, göç esnasındaki hiyerarĢik yapı, cinsler arası denge ve statü gibi konuları karĢılaĢtırmalı olarak incelendi. Malzeme ve metot olarak yazılı kaynaklar da kullanılmakla birlikte, konu daha ziyâde folklorik ve etnografik sözlü malzemeler ıĢığında iĢlendi. ÇalıĢmamız iki temel hipoteze dayanmaktadır: Birincisi, konargöçer geçmiĢe sahip birçok Kırgız, Türk ve Kazak gibi Türk kökenli kavimler arasındaki geleneksel yaylaya göç hâdisesi, konar-göçerler dünyasının en büyük bayramı idi. Ġkinci olarak, her ne kadar ata-erkil bir yapıya ve anlayıĢa sahip olduğu kabul edilse de, Türk kavimleri arasında kadının çok mühim bir yeri vardı; nitekim tipik bir bayram havasında gerçekleĢtirilen bu gibi göçlerin baĢını her zaman kadın çekerdi.