Osmanlı Son Dönem Çeviri Yöntemleri Üzerine Bir İnceleme

Osmanlı tarihi kaynaklarında kurumsal olarak tercüme bahsi Fatih döneminde dek uzanan Divanı-ı Humayun Tercümanlığından tutun ll. Mahmut döneminde kurulan tercüme odasına kadar gider. Ardından ileriki dönemlerde bu odadan yetişenlerden ve çeviriyi meslek edinen kişilerden, diğer kurumsal yapılardan da bahsedilir. Önceki dönemlerde Arapça ve Farsça metinlerin tefsiri ile meali bağlamında çeviri ve izlenen yöntem üzerine yapılan çalışmalar vardır. Fakat özellikle batı dillerinden yapılan çeviri yöntemleriyle ile ilgili pek ayırt edici çalışmalara rastlanılmamaktadır. Bu çalışmada Osmanlı son döneminde çeviri geleneğimize ışık tutabilecek bir örneği içerik ve çeviri yöntemi bağlamında ele almaya çalışacağız. Bunun için elimizde Tefeyyüz kitaphanesince yayınlanmış bulunan 1911 tarihli, “Français-Turc, Modèles de Traduction” çeviri kitabından hareketle şu soruya cevap arayacağız: Çeviri eğitimi için hazırlanan bu eserde nasıl bir içerik ve yöntem tercih edilmiştir? Ulaşılacak sonuçlarla tarihi mecrasında çeviri yöntemlerin gelişmesine ışık tutacak veriler elde edilmesi düşünülmektedir. Eserin önsöz kısmı şu açıklamalardan ibarettir: “En müntehab ahlakî parçalardan müteşekkil olan bu kitap Fransızcadan Türkçeye tercüme ile iştigal edenlerin teshil-i mesai ve tesri'-i muvafakiyetlerine medar olmak üzere kaleme alınmıştır. Binaenaleyh mekteb talebesiyle Fransızca tahsiline heveskâr olanlara güzel bir rehberdir. Esna-yı tercümede cümlelerin parlak, mustalah olmasından ziyade kelimatı mânâ-yı hakikîlerini ifadeye itina kılınmıştır. Bununla beraber şübban-ı vatanın hissiyat-ı millîyesini ikaz ve tenmiye etmek üzere mefahir-i milliyemizden bazı parçalar da ilave edilmiştir.” Yukarıda verilen bilgilerden eserin hangi amaçla hazırlandığı ve yöntemiyle ilgili önemli bilgiler elde edilmektedir. Buradan çevirmenlerin çağın gereklerine uygun olarak ne tür bir çeviri modelini tasvip ettikleri de ortaya konulmaktadır.