HOREZM TÜRKÇESİ İLE YAPILAN KUR’ÂN TERCÜMELERİNDEN MEŞHED NÜSHASI ÜZERİNE İLK BİLGİLER - I - PRELIMINARY INFORMATION ABOUT MESHED MANUSCRIPT, THE HOREZM TURKISH QUR’AN TRANSLATION - I

Türklerde ilk çeviri faaliyetleri din değiştiren Uygurlarda görülür. Uygur çeviri külliyatının büyük bir bölümünü dinî içerikli eserlerin oluşturduğu bilinmektedir. Eserlerin içeriğinin dinî olması din değiştiren bir toplumun artık mensubu olduğu muhiti anlama ve o dinin gerekliliklerini yerine getirme zaruretinden doğmuştur. Müslüman Türklerde ise bilinen ilk tercümeler aynı zaruretten doğmuş kutsal kitap Kur’ân-ı Kerim’in tercümeleridir. Kur’ân’ın Türkçeye yapılan ilk tercümeleri Doğu Türkçesi ile muhtemelen 13. - 14. yüzyıllarda Arapça orijinal metnin hemen altına satırarası / satıraltı denen yöntemle yapılmıştır. Kur’ân-ı Kerim’in Doğu Türkçesine yapılan satırarası / satıraltı tercümelerinden Rylands, TİEM 73, Özbekistan ve Süleymaniye nüshaları üzerine Türkiye’de ve yurt dışında çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Türk dilinin tarihî gelişim seyrinde mühim yer tutan bu satırarası / satıraltı tercümelerin dışında Doğu Türkçesi ile yazılmış satırarası / satıraltı tercüme bilinmemekteydi. Bu makalede İran-Meşhed’de Āstan-i Quds-i Razavi Kütüphanesi 293 numarada kayıtlı, 645 varaklık (1290 sayfa) eksik bir tercüme olan eser hakkında ilk bilgiler verilmeye çalışılacak, eserin Horezm Türkçesi ile yazıldığı ses ve şekil bilgisi özelliklerinden hareketle gösterilecektir. The first translation activites among the Turks are seen in Uighurs who had changed their religion. The major part of the Uighur corpus of translations is known to consist of religion based works. That the contents of the works were religious, was a necessity for a community which had changed its religion and wished to understand the new environment and perform the rules of the religion they accepted. The first known translations of Muslim Turks are the translations of the holy book, the Qur’an, which was an outcome of the same necessity. The first translations of the Qur’an in Turkish, were made in interlinear method, under the original Arabic text, in the eastern Turkish of 13.-14. centuries. Various studies have been made in Turkey and abroad on the copies of TIEM 73, Rylands, Uzbekistan and Süleymaniye which are the interlinear translations of Qur’an’s Eastern Turkish version. For a long time no other interlinear translation was known except these interlinear translations which have an important impact on the development process of Turkish language. In this assay, preliminary information will be given about this defective translation of 1290 pages which is registered as number 293, at Āstan-i Quds-i Razavi library in Meshed-Iran; phonological and morphological peculiarities will be provided to stress that the translation is in Horezmian Turkish.