ADDAN SIFAT YAPAN EKLERİN ANLAMSAL İŞLEVLERİNİN BELİRLENMESİ / DETERMINATION OF THE SEMANTIC FUNCTIONS FOR NOUN-TO-ADJECTIVE SUFFIXES

Bu çalışmada, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük madde başları üzerinde gerçekleştirilen biçim bilimsel çözümleme işlemi sonucunda ortaya çıkan türetim ekleri arasından addan sıfat yapan ekler seçilmiş ve bu ekler üzerinde anlamsal işlevler belirlenmeye çalışılmıştır. İncelemede ekler çok boyutlu ölçekleme çözümlemesi ile görselleştirilmeye çalışılmış; eklerin geçtiği madde başlarına ait tanım cümleleri çözümlenerek karakteristik sözcükler çıkarılmış; bu sözcükler incelenerek eklerin anlamsal işlevleri belirlenmeye çalışılmış; ekler beş değişken açısından karşılaştırılarak bir işletim eki-türetim eki skalası oluşturma denemesi yapılmıştır. Çalışmanın sonucu olarak kısaca şunları söyleyebiliriz: Eklerin karşılaştırılmasında veya kümelenmesinde salt biçimsel özellikler açıklayıcı değildir. Söz gelimi “lH eki sHz ekinin zıttıdır” önermesi yetersizdir. Ayrıca işletim eki-türetim eki skalası oluşturma denemesi göstermiştir ki, Türkçenin eklerinin işletim eki ve türetim eki şeklinde iki gruba ayrılması yeterli değildir. Eklerin sınıflandırılmasında öncelikle işlevler dikkate alınmalıdır. Bunun için de titiz ve kapsamlı bir çalışmayla sonlu sayıda olan işlevleri belirlemek başlama noktası olmalıdır. Eklerin sözcük türetiminde üstlendiği işlevleri belirlemek ontolojik bilgi üretimi, sözcük ağı (wordnet) geliştirme ve doğal dil işleme alanındaki birçok çalışmaya doğrudan katkısı olabilecek bir iştir. Ortaya çıkan çalışmanın, bilgisayar bilimleri, Türkoloji ve sözlük bilim disiplinleri arasında yapılacak benzer çalışmalar için cesaret verici bir katkı oluşturacağına inanıyoruz. / In this study, suffixes which are noun-to-adjective ones among the suffixes emerged in the result of morphological analysis performed on the Turkish Language Dictionary of Turkish Language Society were selected and semantic functions were tried to be determined on these suffixes. In the study, suffixes were tried to be visualized by multidimensional scaling analysis; characteristic words for the suffixes were extracted by analyzing the definition clauses of the headwords in which the suffixes are included; it was tried to determine the semantic functions of the suffixes by examining the characteristic words; the suffixes were compared in terms of five variables and a scale of derivational suffix and inflectional suffix was constructed. As a result of the study we can say briefly: In the comparison or clustering of suffixes, only formal features are not descriptive. For example, the expression “suffix lH is the opposite of the suffix sHz” is insufficient. Moreover, the scale showed that it is not enough to divide the suffixes of Turkish into two groups of derivational suffixes and inflectional suffixes. In classifying suffixes, functions must be considered first. For this, it should be the starting point to identify functions with rigorous and comprehensive work. Determining the functions of the suffixes in word derivation is an activity that can directly contribute to the production of ontological knowledge, the development of the wordnet and many studies in the field of natural language processing. We believe that the emerging work will be an encouraging contribution to similar works to be done between the disciplines of computer science, Turkology and lexicography.