Fahreddîn er-Razî’nin Tanrı Tasavvurunu Üzerine İnşa Ettiği Yedi Öncül

Fahreddin er-Râzî, insan biçimci tanrı tasavvurunun çokça tartışıldığı bir dönemde tenzih savunusuyla tebarüz eden bir mütekellimdir. Râzî, felsefi kültür ve kadim ilahi dinlerden tevarüs ettiği iddia edilen teşbih ve tecsimi kadim ananelerin ve putperestliğin feri bir uzantısı olarak görmüştür. Antropomorfist tanrı tasavvuruna karşı tenzih savunusuyla münezzeh Allah inancını savunan Râzî, tanrı tasvirini metnin zahiri anlamı ile betimleyen salt nakilci zihniyetin iddialarını mesnetsiz bulduğu gibi kadim felsefi kültür ve israiliyat menşeli rivayetlerle tanrı tasavvurunu şekillendirenlerin tezlerini de akli ve mantıki açıdan tutarsız bulmuştur. Râzî bu her iki cenahın tezlerini kendi argümanları ile çürütmeye çalışmıştır. O salt nakilcilerin iddialarını tenzih temalı naslarla bertaraf ederken, salt akılcıların tezlerini de felsefi öncül, mantıki önerme ve akli istidlal yöntemleri ile izale etmeye çalışmıştır. Razî, muhaliflerinin tezlerini kendi argümanları ile çürütmeye çalışırken onu güçlü kılan ve muhaliflerini ilzam eden en önemli yönü tezlerini inkârı muhal olan öncüller üzerine ikame etmiş olmasıdır. Bu çalışmada Razî'nin teolojisini sistematize etmede esas aldığı ve tanrı tipolojisini üzerine inşa ettiği yedi öncülü işleyeceğiz.